*किल्लारीची भीषण आठवण — एक जीवितावशित ते जपान : एका भूकंपग्रस्त मुलाचा प्रेरणादायी प्रवास*
(डॉ. लिंबाजी काशीराम प्रताळे)
“मला वाचवा… मला वाचवा…” — त्या भयानक रात्रीच्या आरडव्याने आणि दडपणाने आजही कानात घुमतं.
३० सप्टेंबर १९९३ रोजी किल्लारी (ता. औसा, जि. लातूर) येथे झालेला विनाशकारी भूकंप माझ्या जीवनाचा तो वळणाचा बिंदू होता. त्या भूकंपात माझं घर उध्वस्त झालं, दोन सदस्यांनी घरातच जीव गमावला आणि घरातील सुमारे ३०० मेंढ्या मृत्यूमुखी पडल्या. मी स्वतः जमिनीत अडकून सुमारे ११ तासानंतर बाहेर काढला गेलो. आजही त्या विघ्नाच्या, भीतीच्या आणि अनिश्चिततेच्या आठवणींनी मन विरून जातं.
परंतु या अंधकारात एक छोटासा तेजस्वी किरण दिसला — समाजाच्या सहकार्यामुळे आणि शिक्षणाच्या निमित्ताने जीवनाला नवा मार्ग मिळाला. भूकंपानंतर पुण्यातील भारतीय जैन संघटना आपल्यासारख्या भूकंपग्रस्त विद्यार्थ्यांच्या मदतीला आली. तत्कालीन राज्य नेतृत्वाच्या पाठिंब्याने शांतीलाल मुथा यांनी अंदाजे पंधराशे विद्यार्थ्यांना पुण्यात शिक्षणासाठी आणण्याचे प्रयत्न केले. त्याच सहकार्यामुळे माझे शिक्षण ग्रॅज्युएशनपर्यंत पूर्ण झाले. पुढे ‘कमवा व शिका’ योजनेच्या माध्यमातून मी पुणे विद्यापीठातून एम.ए. (हिंदी) पूर्ण केले.
शालेयहीन, पत्र्याच्या घरातून आलेल्या जीवनात शिक्षण मिळणे इतकं सोपं नव्हतं — गरीबी, अंधश्रद्धा व ग्रामीण जीवनशैलीने अनेक बंधने तयार केली होती. तरीही शिक्षण हीच माझी आशेची दगडीत पायरी बनली. मी कठोर परिश्रम व सातत्याने शिकत राहिलो; त्याच जोरावर पुण्यात शारीरिक शिक्षणात (Physical Education) ग्रॅज्युएट आणि पोस्ट-ग्रॅज्युएट केले आणि नंतर महाराष्ट्र राज्य प्राध्यापक पदासाठी आवश्यक असलेली SET परीक्षा उत्तीर्ण केली.
शिक्षणाच्या मार्गावर चालताना अनेक अडथळे आणि आर्थिक समस्या आल्या; परंतु त्या सर्वांचा सामना करून मी उत्तर महाराष्ट्र विद्यापीठ, जळगाव अंतर्गत किसान विद्या प्रसारक संस्था संचलित एस पी डी एम कला वाणिज्य आणि विज्ञान महाविद्यालयात क्रीडा संचालक (Sports Director) म्हणून रुजू झालो — आणि नंतर माझा खरा प्रवास सुरु झाला. संशोधनाची आवड निर्माण झाली, आणि कालांतराने मी डॉक्टरेट पूर्ण केली. आज माझ्याकडे भारत सरकारकडे नोंदणीकृत चार पेटंट आहेत; अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय परिषदांमधून संशोधनपत्रे प्रकाशित झाली असून मी विद्यापीठ क्रीडा मंडळाचा सदस्य म्हणून नामनिर्देशित झालो आहे.
आँख देणाऱ्या काही उपलब्ध्या : आदर्श शिक्षक पुरस्कार, आंतरराष्ट्रीय पातळीवर दोन पुरस्कार, सहा विद्यार्थ्यांचे पीएच.डी. मार्गदर्शन, महाविद्यालयासाठी अनेक विद्यापीठ पुरस्कार आणि चार प्रकाशित पुस्तके — ही केवळ भागिक यशाची झलक आहे. प्रत्येक पदवी, प्रत्येक पुरस्कार हा त्या रात्रीच्या आरडव्यापासून सुरु झालेल्या संघर्षाचा प्रतिफळ आहे.
माझ्या या प्रवासातून मी दोन गोष्टी शिकलो — पहिली: संकट हे अपयश नाही; ते मग एक चाचणी आहे. आणि दुसरी: शिक्षण हाच सामाजिक बदलाचा आणि आर्थिक स्वावलंबनाचा खरा मार्ग आहे. माझा जन्म धनगर कुटुंबात झाला — ग्रामीण, साधा, आणि साध्या सोयींचा. तरीही प्रमाणित प्रयत्न आणि कठोर परिश्रमाने मी मॉरिशस, सिंगापूर, मलेशिया,दुबई, व्हिएतनाम, जपान, श्रीलंका, बँकॉक असे अनेक आंतरराष्ट्रीय शैक्षणिक दौरे पूर्ण केले, संशोधन केले आणि शिक्षणमार्गे समाजात स्थान निर्माण केले.
वळून पाहण्याची वेळ कधीच झाली नाही. मी नेहमी पुढे पाहिलं — कारण मला जाणवतं की संकट तेव्हाच येतात ज्यांना मोठं व्हायचं असतं. आजही माझ्या मनात ठाम निर्णय आहे — हे जीवन एक रणभूमी आहे, आणि दोन हाताने सामोरे जाण्याची तयारी कायम आहे. मी जे काही साध्य केलं ते केवळ माझ्यासाठी नव्हे; माझ्या गावातील, समाजातील तरुणांना प्रेरणा मिळावी म्हणून आणि शिक्षणाचा लाभ पोचविण्यासाठी आहे.
वाचकांनो, माझी विनंती इतकीच — देणं शक्य असेल तर आपल्या समाजातील गरिब आणि संकटग्रस्त विद्यार्थ्यांसाठी हात पुढे करा. शिक्षणाच्या माध्यमातून व्यक्तीचे आणि समाजाचे जीवन उन्नत होऊ शकते. संकटातून उठून उंच शिखर गाठण्याचा अनुभव जर मी करू शकतो, तर कोणताही युवक/युवती ते करू शकतो — फक्त इच्छाशक्ती, पाठेबळ आणि समाजाचा आधार हवा असतो.