महाराष्ट्रात नव्या युतीची नांदी...
शिवसेना-मनसे एकत्र येणार?
राजकारण - संपादक, महेंद्रसिंह राजपूत
महाराष्ट्राच्या राजकारणात सध्या एक महत्त्वाची चर्चा जोर धरू लागली आहे—ती म्हणजे शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) आणि महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (मनसे) संभाव्य एकत्रीकरणाची. उद्धव ठाकरे आणि राज ठाकरे हे दोघेही बाळासाहेब ठाकरे यांच्या राजकीय वारशाचे दावेदार असून, गेल्या दोन दशकांमध्ये दोघांच्या राजकीय प्रवासाने वेगवेगळे वळण घेतले. आज मात्र, महाराष्ट्राच्या अस्मिता, मराठी माणसाचा आवाज, आणि हिंदुत्वाचा मुद्दा पुन्हा केंद्रस्थानी येत असताना, ठाकरे बंधूंचे एकत्र येणे ही राजकीय समीकरणं पूर्णपणे बदलून टाकणारी घटना ठरू शकते.
सध्याच्या चर्चांचा उगम राज ठाकरे यांचं वक्तव्य असून अलीकडेच राज ठाकरे यांनी एका मुलाखतीत म्हटलं की, “महाराष्ट्राच्या आणि मराठी माणसाच्या हितासाठी आमच्यातील भांडणं क्षुल्लक आहेत. एकत्र येणं कठीण नाही.” हे वक्तव्य त्यांनी उद्धव ठाकरेंबरोबर युतीच्या शक्यतेवर बोलताना केलं.
शिवसेनेची स्थापना बाळासाहेब ठाकरे यांनी १९६६ मध्ये मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी केली. 'मराठी मानूस' हा विचार आणि 'हिंदुत्व' ही तत्वं यांची सांगड घालत शिवसेनेने मुंबई महानगरपालिका, नंतर राज्य सत्ता आणि अखेर केंद्र सरकारमध्येही आपली ठसा उमठवला. मात्र २०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीनंतर भाजपशी संपलेली युती, त्यानंतर काँग्रेस व राष्ट्रवादीसोबतचा आघाडी प्रयोग, आणि त्यातून उभा राहिलेला महाविकास आघाडी सरकार—या सर्व घडामोडींनी शिवसेनेचा प्रवास खडतर केला.
२०२२ मध्ये एकनाथ शिंदे यांच्या बंडामुळे शिवसेना उभी ठाकरे गट आणि शिंदे गटात विभागली गेली. यामध्ये ठाकरे गटाने बाळासाहेबांची वैचारिक ओळख टिकवण्याचा प्रयत्न केला, तर शिंदे गटाने भाजपसोबत सत्तेची सांगड घातली. परिणामी, शिवसेनेचा तुकडाच नव्हे तर वैचारिक संघर्षही जनतेपुढे आला.
तर दुसरीकडे राज ठाकरे यांनी २००६ मध्ये शिवसेनेतील वादाच्या पार्श्वभूमीवर स्वतःचा वेगळा पक्ष — महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना — स्थापन केला. सुरुवातीच्या काळात मनसेने मुंबई, ठाणे, नाशिक इ. भागांत मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर भर देत काही प्रमाणात यश मिळवलं. मात्र संघटनात्मक कमकुवतपणा, एकसंध नेतृत्वाचा अभाव, आणि विशिष्ट भागापुरती मर्यादित लोकप्रियता यामुळे मनसेला फारसा मोठा प्रभाव निर्माण करता आला नाही. अनेक वेळा निवडणूक लढवून देखील त्यांना अपयशाच्या सामना करावा लागला.
राज ठाकरे यांनी वेळोवेळी आपली भूमिका भाजपच्या समर्थनात किंवा विरोधात स्पष्टपणे मांडली आहे. नाट्यमय शैलीतील भाषणं, थेट भूमिका, आणि व्यंगचित्रकार म्हणून असलेली अभिव्यक्तीशक्ती यामुळे ते कायम चर्चेत राहिले. एक उत्तम वक्ता म्हणून मराठी माणसाने नेहमीच त्यांना प्रथम स्थान दिले. त्यांच्या भाषणाला प्रचंड गर्दी होते, दुर्दैवाने ही गर्दी मतांच्या स्वरूपात परावर्तित होण्यात अद्याप तरी मनसेला यश आले नाही.
महाराष्ट्राच्या राजकारणात दरम्यानच्या काळात,
राजकीय मतभेद आणि स्वभावातील भिन्नता या गोष्टींमुळे उद्धव आणि राज ठाकरे यांच्यातील दरी वाढत गेली. बाळासाहेब ठाकरे हयात असताना राज यांनी वेगळा पक्ष स्थापन करून मोठा निर्णय घेतला. त्या नंतरच्या काळात दोघांनीही अनेकदा एकमेकांवर थेट टीका केली. दोन्ही पक्षातील कार्यकर्त्यांनी देखील एकमेकांच्या विरोधात रोखठोक भूमिका मांडली.
त्यामुळे एकत्र येण्याची शक्यता अनेक वर्षे केवळ कल्पनेपुरतीच होती.
सध्याची राजकीय पार्श्वभूमी पहिली तर,राज्याच्या राजकारणात भाजपने आपली पकड मजबूत केली आहे. शिवसेना (शिंदे गट) सत्तेत असली तरी त्याच्या मुळाचा जनाधार ठाकरे गटाकडेच असल्याचा दावा केला जातो. दुसरीकडे, राज ठाकरे यांच्याकडे एक विशिष्ट मराठी जनमानस आहे, जे अजूनही त्यांचं भाषण ऐकायला गर्दी करतं, पण निवडणुकांमध्ये मतांच्या स्वरूपात बदलत नाही.
अशा वेळी, ठाकरे बंधू जर एकत्र आले, तर महाराष्ट्रातील मराठी, विशेषतः शहरी व तरुण मतदार यांच्यात एक नवा आशावाद निर्माण होऊ शकतो. उद्धव ठाकरे यांचं सुसंवादित, स्थिर नेतृत्व आणि राज ठाकरे यांची आक्रमक भाषाशैली—हे दोन टोकाचे गुण एकत्र आल्यास, शिवसेना-मनसे नव्याने उभारी घेऊ शकते.
या चर्चेला आता उद्धव ठाकरे आणि संजय राऊत यांचा प्रतिसाद देखील मिळतांना दिसत आहे.
उद्धव ठाकरे यांनी राज यांच्या या विधानाला सकारात्मक प्रतिसाद देत म्हटलं की, “महाराष्ट्राच्या शत्रूंविरोधात एकत्र येणं गरजेचं आहे.” तसेच, संजय राऊत यांनी पत्रकार परिषदेत स्पष्ट केलं की, “दोघं भाऊ आहेत, त्यांच्यात भांडणं नाहीत. महाराष्ट्राच्या हितासाठी एकत्र येण्याची तयारी आहे.”महाविकास आघाडी (मविआ) आणि मनसे: राज ठाकरे यांनी मविआसोबत जाण्याची शक्यता नाकारलेली नाही, आणि काँग्रेससारख्या मविआतील घटकपक्षांनीही याचं स्वागत केलं आहे.
या राजकीय युतीला समर्थन आणि विरोध याबाबत विविध मते देखील समोर येत आहेत.
अनेक राजकीय कार्यकर्ते आणि विश्लेषकांचं मत आहे की, शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) आणि मनसे यांच्यातील युतीमुळे मराठी मतांचं विभाजन थांबेल आणि महाराष्ट्रात मराठी अस्मितेचा मुद्दा अधिक मजबूत होईल. विशेषत: आगामी मुंबई महानगरपालिका निवडणुकांच्या पार्श्वभूमीवर ही युती फायदेशीर ठरू शकते.विरोध: काही मनसेचे नेते आणि कार्यकर्ते युतीला नकारात्मक दृष्टिकोनातून पाहतात. त्यांचं म्हणणं आहे की, मनसेने स्वतंत्रपणे आपली ओळख निर्माण केली आहे आणि शिवसेनेसोबत जाण्याने पक्षाची स्वायत्तता धोक्यात येऊ शकते. तसेच, काही शिवसैनिकांना राज ठाकरे यांच्याशी पुन्हा हातमिळवणी करणं मान्य नाही, कारण त्यांनी बाळासाहेबांच्या काळात पक्ष सोडला होता.
दोन्ही पक्ष मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी आणि भाषेसाठी लढतात. हा समान धागा युतीचा पाया बनू शकतो.
सत्तेत येण्यासाठी दोन्ही पक्षांना एकमेकांची गरज आहे, विशेषत: महायुती (भाजप-शिंदे गट) आणि मविआ यांच्याशी स्पर्धा करताना.लोकप्रियता: ठाकरे कुटुंबीयांवर महाराष्ट्रातील जनतेचं प्रेम कायम आहे, ज्याचा फायदा युतीला होऊ शकतो.
तरी देखील आगामी काळात होणारी युतीची शक्यता आणि त्यापुढील आव्हाने हे देखील महत्त्वाची असणार आहेत.
राज ठाकरे यांनी काही काळ हिंदुत्वाची भूमिका घेतली होती, तर उद्धव ठाकरे यांनी मविआसोबत जाऊन अधिक समावेशक दृष्टिकोन स्वीकारला आहे.
युती झाल्यास कोणत्या नेत्याला प्रमुख स्थान मिळेल,
हा वादाचा मुद्दा ठरू शकतो.
दोन्ही पक्षांच्या कार्यकर्त्यांमध्ये कटुता आहे, जी एकत्र येण्याच्या प्रक्रियेत अडथळा ठरू शकते.
मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी या चर्चांवर प्रतिक्रिया देताना सावध भूमिका घेतली आहे. त्यांनी युतीच्या शक्यतेवर थेट टीका केलेली नाही, पण महायुतीला याचा फटका बसू शकतो, असा अंदाज आहे. हे दोन्ही पक्ष एकत्र आले तरी त्यांना भाजपचा सामना करावा लागेल.
काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस यांनी युतीच्या शक्यतेला पाठिंबा दर्शवला आहे, पण मनसे मविआत सामील होईल की स्वतंत्रपणे शिवसेनेसोबत युती करेल, हे स्पष्ट नाही.सध्याची स्थितीआतापर्यंत शिवसेना आणि मनसे यांच्यात एकत्र येण्याबाबत कोणताही ठोस निर्णय झालेला नाही. दोन्ही पक्ष सकारात्मक संदेश देत असले तरी प्रत्यक्ष युतीसाठी चर्चा, जागावाटप, आणि वैचारिक समन्वय यावर काम करणं गरजेचं आहे. विशेषत: आगामी स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुका आणि मुंबई महानगरपालिका निवडणुका युतीच्या दृष्टिकोनातून महत्त्वाच्या ठरतील.
एकत्र आल्यास संभाव्य राजकीय परिणाम
1. मुंबई महापालिका निवडणूक: शिवसेना-मनसे एकत्र आल्यास मुंबईत भाजप आणि शिंदे गटासाठी मोठं आव्हान निर्माण होईल. मराठी मतदार एकत्र झाल्यास, मुंबई महापालिकेवर पुन्हा एकदा ठाकरे कुटुंबाचा ताबा येण्याची शक्यता वाढेल.
2. मराठी अस्मिता आणि हिंदुत्व: दोन्ही पक्षांनी आपल्या भूमिकांमध्ये 'हिंदुत्व' आणि 'मराठी अस्मिता' हे मुद्दे केंद्रस्थानी ठेवले आहेत. हे मुद्दे एकत्र आल्यास काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीसारख्या पक्षांसाठी ते अडचणीचे ठरू शकतात.
3. एकनाथ शिंदेंच्या गटाचे भवितव्य: ठाकरे बंधूंच्या एकत्रित प्रभावामुळे शिंदे गटाकडील शिवसैनिकांचा आणि मतदारांचा ओघ कमी होण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे त्यांची राजकीय स्थिरता डळमळीत होऊ शकते. अशा प्रकारची युती झाल्यास एकनाथ शिंदे ची शिवसेनेतील अनेक नेते या युती समाविष्ट होऊ शकतात.
4. भाजपची डोकेदुखी: ठाकरे बंधू एकत्र आले, तर भाजपला मुंबईसारख्या भागांत मराठी मतांचे विभाजन होणार नाही, ज्याचा थेट फटका त्यांना बसू शकतो. त्यामुळे भाजपला नव्या राजकीय समीकरणांचा सामना करावा लागेल.
शिवसेना आणि मनसे यांचं एकत्र येणं ही केवळ दोन पक्षांची गोष्ट नसून, ती एका मोठ्या राजकीय संस्कृतीच्या पुनरुत्थानाची सुरुवात ठरू शकते. मराठी जनतेचा विश्वास परत मिळवण्यासाठी ही संधी असू शकते. मात्र त्यासाठी केवळ राजकीय स्वार्थ न ठेवता, खऱ्या अर्थाने महाराष्ट्रहित आणि मराठी अस्मितेसाठी एकत्र यावं लागेल.
हे समीकरण जमलं तर महाराष्ट्रात एक नवी राजकीय दिशा ठरू शकते—पण त्यासाठी मनातील कटुता, अहंकार आणि जुन्या जखमा विसरण्याची तयारी दोन्हीकडून हवी.
आजच्या राजकीय वातावरणाला अनुसरून जर शिवसेना आणि मनसे एकत्र आले तर महाराष्ट्रात नवीन राजकारणाची लांबी सुरू होऊ शकते, मराठी आणि मराठी माणसाची अस्मिता मुंबईमध्ये अधिक प्रबळ होऊन, महाराष्ट्रातील सामान्य नागरिकांना उभारी देणारे निर्णय त्यामुळे होऊ शकतात. त्यामुळे सध्या तरी महाराष्ट्रातील राजकारणात या दोन्ही बंधूंचे एकत्र येणे याला सकारात्मक दृष्टीने पाहिले जात आहे.
मात्र हे दोन्ही बंधू एकत्र येतील किंवा नाही याच्या थेट निर्णय स्वतः हे दोन्ही बंधू घेतील. त्यानंतर काय ते चित्र स्पष्ट होईल. तूर्तास तरी या सर्व चर्चा आणि शक्यता असून यातून काय निर्णय होतो याकडे प्रत्येक मराठी माणसाचे लक्ष लागून आहे.